Арганізацыя, адказная за распрацоўку праекта рэформы:
Падрыхтавана працоўнай групай Цэнтра “Еўрапейскі Дыялог”, Аб’яднанай Грамадзянскай партыяй і незалежных экспертаў.
Кароткае апісанне рэформы
Праект Канстытуцыі новай Беларусі прапануе пераход да парламенцкай формы праўлення, дзе ключавую ролю ў кіраванні краінай адыгрывае Урад, падсправаздачны парламенту. Асноўныя праблемы, якія рэформа павінна вырашыць, уключаюць неабходнасць размежавання паўнамоцтваў паміж Прэзідэнтам і Урадам, узмацненне парламенцкага кантролю за дзейнасцю выканаўчай улады і павышэнне адкрытасці работы Урада.
Праблемы, на вырашэнне якіх накіравана рэформа
Сёння ў Рэспубліцы Беларусь дзейнічае суперпрэзідэнцкая форма праўлення, пры якой уся ўлада засяроджана ў руках прэзідэнта. У такой сістэме Урад адыгрывае падпарадкаваную ролю, а яго дзейнасць цалкам кантралюецца прэзідэнтам. Гэта прыводзіць да адсутнасці балансу паміж галінамі ўлады, зніжэння падсправаздачнасці і празрыстасці ў рабоце выканаўчай улады.
Распрацоўка арганічнага закона “Аб Урадзе Рэспублікі Беларусь” накіравана на стварэнне новай прававой асновы для дзейнасці Урада ва ўмовах парламенцкай рэспублікі, дзе змяняюцца яго функцыі і месца ў сістэме падзелу ўлад.
Асноўныя мэты і задачы рэформы
Асноўная мэта рэформы – стварэнне эфектыўнай сістэмы выканаўчай улады ў рамках парламенцкай рэспублікі, якая забяспечыць баланс паміж галінамі ўлады, падсправаздачнасць Урада і яго празрыстасць перад грамадствам.
Для дасягнення гэтай мэты неабходна рэалізаваць наступныя задачы:
- замацаванне ролі Урада як вышэйшага органа выканаўчай улады, падсправаздачнага парламенту і з выразна размежаванымі паўнамоцтвамі паміж Прэзідэнтам і Урадам;
- фарміраванне новай сістэмы ўзаемаадносін паміж Урадам і парламентам у рамках парламенцкай рэспублікі, якая выключае празмерны ўплыў прэзідэнта на выканаўчую ўладу;
- забеспячэнне калегіяльнасці і дэмакратычнасці ў прыняцці рашэнняў Урадам для павышэння якасці дзяржаўнага кіравання;
- стварэнне ўмоў для празрыстага ўзаемадзеяння з органамі мясцовага самакіравання і іншымі дзяржаўнымі органамі, што забяспечыць эфектыўнае выкананне дзяржаўных задач на месцах;
- забеспячэнне празрыстасці і падсправаздачнасці Урада перад парламентам, грамадствам і грамадзянамі, што садзейнічае ўмацаванню дэмакратыі і законнасці.
Крокі па рэалізацыі рэформы
Прыняцце арганічнага закона “Аб Урадзе Рэспублікі Беларусь”, які павінен замацаваць новую сістэму арганізацыі і паўнамоцтваў Урада ва ўмовах парламенцкай рэспублікі, уключаючы парадак яго фарміравання, падсправаздачнасці і ўзаемадзеяння з парламентам і прэзідэнтам.
Прывядзенне нарматыўна-прававой базы ў адпаведнасць з рэформай. Усе дзейныя заканадаўчыя акты, якія рэгулююць працу выканаўчай улады, павінны быць перагледжаны і абноўлены. На працягу трох месяцаў неабходна распрацаваць і прыняць новыя законы ці папраўкі, якія забяспечваюць выкананне палажэнняў рэформы.
Фарміраванне новага складу Урада пасля выбараў Сойма ў адпаведнасці з новымі правіламі.
Увядзенне рэгулярных справаздач Урада перад парламентам, публікацыя справаздачнасці аб дзейнасці, забеспячэнні выканання Праграмы Урада, а таксама маніторынг выканання ключавых дзяржаўных праектаў.
Для паспяховага выканання задач рэформы неабходна забяспечыць перападрыхтоўку дзяржаўных служачых і членаў Урада па новых стандартах работы ва ўмовах парламенцкай рэспублікі.
Для прыцягнення грамадскасці неабходна арганізаваць кампаніі па інфармаванні грамадзян аб ходзе рэформ, забяспечыць доступ грамадскасці да інфармацыі аб дзейнасці Урада і яго ключавых рашэннях, а таксама актыўна прыцягваць грамадзянскую супольнасць да кантролю за выкананнем дзяржаўных праграм.
Стварэнне сістэмы маніторынгу, якая дасць магчымасць рэгулярна ацэньваць выкананне крокаў рэформы, карэкціраваць планы ў залежнасці ад бягучай сітуацыі і забяспечваць эфектыўнае выкананне задач.
Органы, якія прымаюць рашэнні
Дзейнасць Урада Рэспублікі Беларусь грунтуецца на прынцыпах калегіяльнасці, законнасці, падсправаздачнасці, празрыстасці і эфектыўнасці. Усе рашэнні прымаюцца калектыўна на пасяджэннях, строга ў рамках Канстытуцыі і законаў краіны.
Урад нясе салідарную адказнасць перад Соймам, рэгулярна дае справаздачу аб сваёй дзейнасці і адказвае на запыты парламента. Праца ажыццяўляецца адкрыта, з рэгулярным інфармаваннем грамадства, што садзейнічае даверу грамадзян. Галоўная мэта Урада – максімальная эфектыўнасць у рэалізацыі дзяржаўнай палітыкі і паляпшэнне дабрабыту грамадзян.
Урад Рэспублікі Беларусь складаецца з Прэм’ер-міністра, яго намеснікаў і міністраў, якія ўзначальваюць адпаведныя міністэрствы. Прэм’ер-міністр прызначаецца Соймам па прадстаўленні Прэзідэнта пасля кансультацый з кіраўнікамі парламенцкіх фракцый, якія прадстаўляюць парламенцкую большасць, або непасрэдна Соймам, калі прапанаваная прэзідэнтам кандыдатура адхіленая Соймам. Кандыдат у Прэм’ер-міністры прадстаўляе Сойму склад Урада і Праграму яго дзейнасці. Намеснікі Прэм’ер-міністра і міністры назначаюцца Прэм’ер-міністрам. Усе члены Урада абавязаны прыносіць прысягу на вернасць беларускаму народу перад уступленнем на пасаду.
Урад Рэспублікі Беларусь складае свае паўнамоцтвы перад новавыбраным Соймам. Адстаўка Урада надыходзіць у выпадку прыняцця Соймам рэзалюцыі аб недаверы, адстаўкі Прэм’ер-міністра або яго смерці.
Устанаўліваецца канструктыўны вотум недаверу: недавер Ураду лічыцца выяўленым, калі Сойм адразу ж назначыць новага Прэм’ер-міністра. У выпадку смерці Прэм’ер-міністра яго паўнамоцтвы і паўнамоцтвы Урада спыняюцца, і часовае выкананне абавязкаў ускладаецца на намеснікаў да фарміравання новага складу Урада.
Урад Рэспублікі Беларусь ажыццяўляе агульнае кіраванне дзяржавай, забяспечваючы выкананне Канстытуцыі, законаў і міжнародных абавязацельстваў, а таксама распрацоўку і рэалізацыю ўнутранай і знешняй палітыкі. Ён адказвае за эканамічнае развіццё, кіраванне дзяржаўнай маёмасцю, сацыяльную абарону насельніцтва, ахову здароўя, навуку, адукацыю, інавацыі, а таксама за падтрыманне правапарадку і нацыянальнай бяспекі. Урад каардынуе знешнепалітычную дзейнасць, заключае міжнародныя дагаворы, ахоўвае навакольнае асяроддзе і гарантуе абарону правоў і свабод грамадзян.
Урад Рэспублікі Беларусь накіроўвае, каардынуе і кантралюе дзейнасць міністэрстваў і іншых цэнтральных органаў выканаўчай улады, забяспечваючы рэалізацыю дзяржаўнай палітыкі ў розных сферах. Яно зацвярджае гранічную колькасць работнікаў гэтых органаў, назначае на пасады іх кіраўнікоў і намеснікаў, а таксама можа адмяняць акты міністэрстваў і іншых органаў выканаўчай улады, калі яны супярэчаць законам або інтарэсам дзяржавы. Урад ажыццяўляе адміністрацыйны нагляд за дзейнасцю органаў мясцовага самакіравання, гарантуючы выкананне Канстытуцыі і законаў.
Узаемаадносіны Урада Рэспублікі Беларусь з Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь будуюцца на падставе Канстытуцыі і законаў Рэспублікі Беларусь. Урад ажыццяўляе свае паўнамоцтвы незалежна, але Прэзідэнт мае права ўносіць прапановы па ключавых пытаннях унутранай і знешняй палітыкі. Акты Прэзідэнта, ва ўстаноўленых законам выпадках, падлягаюць контрасігнацыі Прэм’ер-міністрам. Прэзідэнт можа ўдзельнічаць у пасяджэннях Урада і накіроўваць свае рэкамендацыі, аднак не ўмешваецца ў аператыўнае ўпраўленне. Урад, у сваю чаргу, падтрымлівае Прэзідэнта ў пытаннях забеспячэння нацыянальнай бяспекі і знешняй палітыкі, узаемадзейнічаючы з ім праз пагаджальныя працэдуры і сумесныя органы.
Урад Рэспублікі Беларусь валодае правам заканадаўчай ініцыятывы і ўносіць у Сойм праекты законаў, уключаючы законапраекты аб дзяржаўным бюджэце і справаздачах па яго выкананні.
Яно дае заключэнні на праекты законаў, унесеныя дэпутатамі, і можа патрабаваць ад Сойму разгляду сваіх законапраектаў ва ўстаноўленым парадку. Урад арганізуе разгляд запытаў, якія паступаюць ад дэпутатаў Сойма, і прадстаўляе адказы ў пісьмовай форме або на пленарных пасяджэннях. Члены Урада маюць права ўдзельнічаць у пасяджэннях Сойма і яго камісій, прадастаўляць інфармацыю аб дзейнасці выканаўчай улады і даваць тлумачэнні па пытаннях, якія адносяцца да іх кампетэнцыі.
Урад Рэспублікі Беларусь узаемадзейнічае з іншымі дзяржаўнымі органамі на аснове Канстытуцыі і законаў Рэспублікі Беларусь, забяспечваючы адзінае выкананне дзяржаўнай палітыкі. Ён каардынуе дзейнасць органаў мясцовага самакіравання, накіроўвае іх работу па пытаннях, звязаных з рэалізацыяй дзяржаўных паўнамоцтваў на месцах, і ажыццяўляе адміністрацыйны нагляд за іх дзейнасцю. Урад мае права адмяняць акты органаў мясцовага самакіравання ў выпадку іх неадпаведнасці закону. Узаемаадносіны з судамі і кантралюючымі органамі будуюцца на прадастаўленні інфармацыі, забеспячэнні іх дзейнасці і выкананні рашэнняў.
Дзейнасць Урада Рэспублікі Беларусь арганізавана на аснове Канстытуцыі, законаў і зацверджанай Праграмы дзейнасці. Урад працуе калегіяльна, праводзіць рэгулярныя пасяджэнні пад старшынствам Прэм’ер-міністра, на якіх прымаюцца рашэнні большасцю галасоў членаў Урада. Прэм’ер-міністр каардынуе дзейнасць міністраў і цэнтральных органаў выканаўчай улады, накіроўвае работу ўрада на выкананне ўнутранай і знешняй палітыкі дзяржавы. Пасяджэнні афармляюцца пратаколамі, якія служаць афіцыйнымі дакументамі, а рашэнні Урада афармляюцца ў выглядзе пастаноў і распараджэнняў, падпісаных Прэм’ер-міністрам. Для арганізацыйнай падтрымкі работы Урада дзейнічае Сакратарыят, які забяспечвае падрыхтоўку пасяджэнняў і кантроль за выкананнем рашэнняў.
Члены Урада Рэспублікі Беларусь забяспечваюцца заработнай платай, памер якой залежыць ад іх пасады. Прэм’ер-міністр, яго намеснікі і міністры маюць права на штогадовы аплатны адпачынак. На час выканання паўнамоцтваў яны забяспечваюцца службовым жыллём, калі не маюць уласнага, і службовым транспартам. Для афіцыйных паездак і выканання прадстаўнічых функцый члены Урада атрымліваюць дыпламатычны пашпарт. Таксама прадугледжана матэрыяльная дапамога ў выпадку смерці члена Урада, уключаючы забеспячэнне расходаў на пахаванне.
Нарматыўныя прававыя акты
Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь у новай рэдакцыі. Канстытуцыя з’яўляецца асновапалагаючым дакументам, які вызначае сістэму дзяржаўнай улады, прынцыпы раздзялення ўлад, паўнамоцтвы і функцыі Урада, а таксама яго ўзаемадзеянне з іншымі органамі ўлады. Усе змены і рэформы Урада павінны адпавядаць Канстытуцыі.
Арганічны закон “Аб Урадзе Рэспублікі Беларусь”. Гэты закон будзе рэгуляваць арганізацыю, паўнамоцтвы, парадак фарміравання і дзейнасці Урада. Закон уступае ў сілу на наступны дзень пасля яго афіцыйнага апублікавання, адмяняючы папярэднія акты, якія рэгулююць дзейнасць Урада Рэспублікі Беларусь. Усе нарматыўныя акты павінны быць прыведзены ў адпаведнасць з палажэннямі дадзенага Закона на працягу трох месяцаў. Урад абавязаны ў гэты тэрмін распрацаваць і ўнесці на разгляд Сойма неабходныя праекты законаў для яго рэалізацыі. Дзеючыя члены Урада працягваюць выконваць свае абавязкі да фарміравання новага складу.
Закон “Аб Сойме Рэспублікі Беларусь”. Вызначае парадак работы парламента, яго паўнамоцтвы па прызначэнні і кантролі за Урадам, прыняцце бюджэту, заканадаўчую ініцыятыву, вотум даверу і недаверу Ураду, а таксама разгляд справаздач аб дзейнасці выканаўчай улады.
Закон “Аб Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь”. Рэгулюе паўнамоцтвы Прэзідэнта ў рамках узаемадзеяння з Урадам і парламентам, а таксама пытанні контрасігнацыі актаў Прэзідэнта з боку Прэм’ер-міністра.
Закон “Аб мясцовым самакіраванні”. Вызначае паўнамоцтвы органаў мясцовага самакіравання, іх узаемадзеянне з Урадам і адказнасць за выкананне дэлегаваных дзяржаўных паўнамоцтваў на месцах.
Рэгламент Урада Рэспублікі Беларусь. Гэта ўнутраны нарматыўны акт, які вызначае парадак правядзення пасяджэнняў урада, прыняцця рашэнняў, узаемадзеяння паміж міністэрствамі і цэнтральнымі органамі ўлады, а таксама парадак выканання рашэнняў урада.
Закон “Аб бюджэце Рэспублікі Беларусь”. Рэгулюе працэс распрацоўкі, зацвярджэння і выканання дзяржаўнага бюджэту, а таксама кантролю за яго выкананнем з боку Урада і Сойма.
