Арганізацыя, адказная за распрацоўку рэформы
Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя (Грамада).
Кароткае апісанне
Насельніцтва Беларусі змяншаецца і старэе. Гэтыя працэсы з’яўляюцца выклікамі адразу для некалькіх аспектаў устойлівасці дзяржавы. Старэнне насельніцтва ставіць пад удар салідарную пенсійную сістэму краіны і мае фундаментальны ўплыў на рынак працы, фіскальную і манетарную сістэмы, ставіць пад пагрозу нармальную змену кадраў у шэрагу абласцей гаспадарання. Рэзкае памяншэнне насельніцтва можа стаць трыгерам да недахопу працоўнай сілы і структурным зменам на рынку працы, тавараў і паслуг. Нарэшце, зніжэнне колькасці грамадзян можа ставіць пад удар такія фундаментальныя рэчы, як суверэнітэт і абараназдольнасць дзяржавы.
Праблемы, на рашэнне якіх скіравана рэформа
Сярэдняя грамадзянка Беларусі нараджае менш за 1.38 дзіцяці на працягу свайго жыцця, што значна саступае ўзроўню ўзнаўлення насельніцтва ў 2.1 дзіцяці на жанчыну.
На рынак працы выходзіць адносна малалікае пакаленне, народжанае ў 1990-2000 гг., а на пенсію выходзіць адносна шматлікае пакаленне народжаных у 1960-1970 гг. У дадатак, Беларусь з’яўляецца адным з сусветных лідараў па гендарным разрыве ў чаканай працягласці жыцця – мужчыны паміраюць у сярэднім на 10 гадоў раней, чым жанчыны, і значная частка гэтых заўчасных смерцяў прыпадае на прадуктыўныя гады жыцця.
Сітуацыя ўскладняецца тым, што ў Беларусі дзейнічае сістэма салідарнага пенсійнага забеспячэння, якая прадугледжвае пераразмеркаванне сродкаў ад занятых у эканоміцы грамадзян на карысць пенсіянераў. Пры захаванні бягучых трэндаў нараджальнасці і смяротнасці, дэфіцыт пенсійнага фонду можа дасягнуць 5 працэнтаў ВУП штогод ужо з 2050-х гг.
Негатыўныя трэнды ў натуральным руху насельніцтва пагаршаюцца адмоўным міграцыйным балансам краіны. Да агульнай і адукацыйнай эміграцыі насельніцтва, якая пачала набіраць абароты ў сярэдзіне 2010-х гг, дадалася і палітычная эміграцыя 2020-х. Пачынаючы з палітычнага крызісу 2020-га года, паводле розных ацэнак з краіны магло выехаць ад 350 да 450 тыс. чал., г. зн. да 10% насельніцтва ў працаздольным узросце.
Асноўныя мэты/задачы рэформы
Паколькі спыніць ці звярнуць назад бягучыя дэмаграфічныя трэнды з’яўляецца аб’ектыўна немагчымай задачай, асноўнай мэтай рэформы дэмаграфічнай палітыкі Беларусі з’яўляецца максімальнае запаволенне негатыўных дэмаграфічных трэндаў, якое дасць эканоміцы магчымасць паспець да іх адаптавацца.
Крокі па рэалізацыі рэформы
Маштабнасць дэмаграфічнай праблемы ў Беларусі прадугледжвае адсутнасць адзінага рашэння. Рэформа павінна ісці адразу па ўсіх магчымых напрамках дзяржаўнай палітыкі.
Стымуляцыя нараджальнасці
Грашовыя дапамогі, звязаныя з нараджэннем і выхаваннем дзяцей, прадугледжаныя ў бягучым заканадаўстве, перасталі аказваць які-небудзь станоўчы эфект на нараджальнасць у Беларусі пасля 2017 г. Далейшае павелічэнне дапамог можа разглядацца ў рамках сацыяльнай палітыкі, але малаверагодна зможа вырашыць сваю галоўную задачу – павелічэнне нараджальнасці.
У сувязі з гэтым, неабходна сфакусавацца на кампенсацыі іншых затрат, якія нясуць бацькі, а менавіта часовых. Неабходная сістэма мер павінна максімальна аблягчаць супрацьстаянне кар’еры і бацькоўства, асабліва для жанчын.
а) Неабходна забяспечыць усіх жадаючых бацькоў яслямі, куды можна аддаць дзіця пачынаючы як мінімум з узросту ў адзін год. Для гэтага неабходна інвеставаць у дзяржаўныя яслі;
б) лібералізаваць законы, якія рэгулююць стварэнне прыватных ясель на даму;
в) Унесці змены ў горадабудаўнічы кодэкс, якія прадугледжваюць будаўніцтва ясель у новых дамах;
г) Горадабудаўнічыя нормы, у тым ліку павінны ўлічваць дыспрапарцыйна высокую колькасць сем’яў з дзецьмі ў новых жыллёвых раёнах. Вырашыць праблему дыспрапарцыйнага попыту на яслі, дзіцячыя сады і школы ў першыя дзесяцігоддзі пасля засялення новых раёнаў можна за кошт прадбачлівага часовага выдзялення памяшканняў пад патрэбы сістэмы адукацыі, з наступным пераводам у катэгорыю камерцыйнай або грамадскай нерухомасці, калі попыт нармалізуецца;
д) Неабходна ўнесці змены ў Працоўны кодэкс, якія прадугледжваюць сістэму больш гнуткіх працоўных кантрактаў, напрыклад, якія дазваляюць апекунам працаваць няпоўны працоўны дзень на працягу першых некалькіх гадоў жыцця дзіцяці;
е) Неабходныя інвестыцыі ў гарадскую інфраструктуру, якія палягчаюць спалучэнне бацькоўства з грамадскім і працоўным жыццём;
ж) Павінна быць створана сістэма мер, якія матывуюць як мінімум частковы падзел дэкрэтнага адпачынку паміж апякунамі;
з) Аплатны дэкрэтны адпачынак павінен быць паступова зніжаны да 1,5 гадоў, з захаваннем права на неаплаччваемы дэкрэтны адпачынак тэрмінам да 3 гадоў.
Барацьба з заўчаснай смяротнасцю
Рэспубліка Беларусь з’яўляецца адным з сусветных лідараў у гендарным разрыве па працягласці жыцця – беларускія мужчыны ў сярэднім жывуць на 14 гадоў менш, чым жанчыны, часта паміраючы ў працаздольным узросце.
а) Неабходна пачаць збіраць аб’ектыўную статыстыку па сапраўдных прычынах смяротнасці насельніцтва з пола-ўзроставай разбіўкай. Гэтыя дадзеныя павінны адкрыта публікавацца на дзяржаўных інфармацыйных плаятформах;
б) Неабходна вылучыць асобныя прычыны, якія прыводзяць да заўчаснай смерці грамадзян Беларусі, з асаблівай увагай да прычын мужчынскай смяротнасці;
в) Неабходна сістэма мер, накіраваных на зніжэнне заўчаснай смяротнасці, якая ўключае ў сябе прапаганду і акцызнае супрацьдзеянне шкодным звычакам і небяспечным сацыяльным паводзінам, сістэма скрынінга для вызначаных Міністэрствам аховы здароўя груп рызыкі асобных захворванняў.
Лібералізацыя рынку працы
Права на працу, якоя прадугледжвае свабодны выбар месца працы, тыпу працы, адукацыі і прафесіі, павінна стаць неад’емным правам беларусаў і беларусак. У цяперашні час шэраг законаў і актаў, якія дзейнічаюць у Беларусі, могуць быць прыроўненыя да законаў аб прымусовай працы і нават наёмным рабстве.
а) Неабходна адмяніць абавязковае размеркаванне пасля навучання ў ВНУ;
б) Адмяніць абавязковую стажыроўку і адпрацоўкі для выпускнікоў медыцынскіх ВНУ;
в) Забараніць усе формы працоўных адносін, якія з’яўляюцца або прыводзяць да наёмнага рабства. У прыватнасці дагаворы, якія прадугледжваюць абавязак работніка адпрацаваць пэўную колькасць дзён пасля атрымання грашовых сродкаў або каштоўных рэчаў ад працадаўцы. Неабходна забарона на ўвязванне льготных крэдытаў і правоў на пражыванне з канкрэтным працоўным кантрактам;
г) Неабходна ўвесці дапамогу па беспрацоўі, роўную як мінімум 70% ад апошняй зарплаты і выплачваць яе на працягу не менш за тры месяцы пасля страты працы;
д) Неабходна ўвядзенне сістэмы мер, накіраваных на перанавучанне работнікаў, накіраванае зрабіць рынак працы Беларусі больш гнуткім і мабільным (у тым ліку геаграфічна).
Уцягванне ў рынак працы дыскрымінуемых груп
Як у прававым, так і ў выключна эканамічным сэнсе ў Беларусі няма “лішніх людзей”. У той час, як у краіне развіваецца востры дэфіцыт на рынку працы, некаторыя групы насельніцтва наўмысна або па папушчальніцтве не прыцягваюцца на рынак працы, а перашкоды, якія не даюць жадаючым працаваць, ніяк не ліквідуюцца.
а) Неабходна прыняць шырокае антыдыскрымінацыйнае заканадаўства, якое замацоўвае роўнасць правоў, у тым ліку на працу незалежна ад прыроджаных фактараў, такіх як пол, узрост, раса, нацыянальнасць, наяўнасць інваліднасці або сэксуальная арыентацыя, а таксама сацыяльных фактараў, такіх як веравызнанне і палітычныя погляды;
б) У прыватнасці, павінна быць забаронена выкарыстанне палітычных “чорных спісаў” пры найманні на працу;
в) Неабходная сістэма мер дадатковай матывацыі да працаўладкавання асоб пенсійнага ўзросту, у прыватнасці, у дадатак да антыдыскрымінацыйных законаў, неабходна забараніць зніжэнне памеру пенсіі для працуючых пенсіянераў, а таксама можна прадугледзець адсутнасць пенсійных адлічэнняў для дадзенай катэгорыі работнікаў;
г) Неабходна адвязаць статус інваліднасці ад дазволу на працу. Ступень інваліднасці чалавека павінна быць звязана толькі са ступенню сацыяльнай падтрымкі і абароны, а не вырашаць за чалавека ці здольны ён ці яна працаваць;
д) Неабходны інвестыцыі ў фізічную інфраструктуру, закліканую аблегчыць людзям з інваліднасцю доступ як да сацыяльнага асяроддзя, так і да рынку працы і адукацыйным установам;
ж) Меры, якія матывуюць працаўладкаванне людзей з інваліднасцю, павінны насіць выключна матывавальны характар (субсідыі, падатковыя льготы і г.д.) але не абавязвае (квоты, складанасць са звальненнем і г.д.)
Меры, процідзеянні эміграцыі
Права на свабоду выбару краіны пражывання павінна заставацца неад’емным. Існуючыя ў бягучым заканадаўстве меры, якія перашкаджаюць свабодзе гэтага выбару, павінны быць адменены. У прыватнасці:
а) Неабходна адмяніць усе меры эканамічнага пакарання за эміграцыю, такія як павышаныя камунальныя плацяжы, спыненне і патрабаванне вяртання належных грамадзянам сацыяльных выплат.
Меры, якія садзейнічаюць рэпатрыяцыі і іміграцыі
У першую чаргу Беларусі неабходна зрабіць усе магчымыя крокі па вяртанні былых суайчыннікаў на радзіму. У той жа час, неабходна пачаць прадуманую іміграцыйную палітыку для частковай кампенсацыі бягучых негатыўных дэмаграфічных трэндаў.
а) Неабходна спыніць рэпрэсіі і правесці палітычную, а па некаторых катэгорыях спраў і эканамічную амністыю для грамадзян, якія вяртаюцца на радзіму;
б) Неабходна сістэма мер, якія будзе садзейнічаць рэпатрыяцыі, якая ўключае ў сябе работу з дыяспарай, выдачу грамадзянства нашчадкам грамадзян Беларусі, якія з’ехалі ў ранейшыя гады;
в) Неабходна адмена заканадаўчых перашкод для іміграцыі. У прыватнасці, імігранты, якія легальна прыбылі ў Беларусь, павінны падлягаць тым жа патрабаванням, законам і на іх павінны распаўсюджвацца тыя ж правы і даброты (за выключэннем палітычных), што і на грамадзян Беларусі;
г) Неабходна прадугледзець спрошчанае і паскоранае атрыманне грамадзянства Беларусі для іншаземцаў, якія ведаюць культуру, гісторыю і мову Беларусі. Неабходна стварыць пералік двайных грамадзянстваў, якія прызнаюцца.
Органы, якія прымаюць рашэнні
Міністэрства архітэктуры і будаўніцтва Рэспублікі Беларусь
Міністэрства ўнутраных спраў Рэспублікі Беларусь
Міністэрства жыллёва-камунальнай гаспадаркі Рэспублікі Беларусь
Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь
Міністэрства замежных спраў Рэспублікі Беларусь
Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь
Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь
Міністэрства працы і сацыяльнай абароны Рэспублікі Беларусь
Міністэрства фінансаў Рэспублікі Беларусь
Міністэрства эканомікі Рэспублікі Беларусь
Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь
Нацыянальны статыстычны камітэт
Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь
Вярхоўны суд Рэспублікі Беларусь
Савет міністраў Рэспублікі Беларусь
Парламент Рэспублікі Беларусь
