АРГАНІЗАЦЫЯ, АДКАЗНАЯ ЗА РАЗРАБОТКУ РЭФОРМЫ:
Аб’яднаная Грамадзянская партыя, цэнтр “Еўрапейскі дыялог” і група незалежных экспертаў.
КАРОТКАЕ АПІСАННЕ
Пракуратура Рэспублікі Беларусь у яе цяперашнім выглядзе ніякім чынам не адпавядае функцыі гэтага органа ў дэмакратычнай дзяржаве. Фактычна, Пракуратура з’яўляецца часткай сістэмы выканаўчай улады, паколькі Генеральны пракурор прызначаецца Прэзідэнтам аднаасобна, папярэдняе ўзгадненне кандыдатуры з Саветам Рэспублікі носіць асабліва фармальны характар. Новы закон Рэспублікі Беларусь “Аб пракуратуры” дазволіць правесці радыкальныя пераўтварэнні ў гэтым органе, зрабіўшы яго арганічнай часткай сістэмы абароны правоў чалавека разам з абноўленай судовай сістэмай, паліцыяй, упаўнаважаным па правах чалавека.
ПРАБЛЕМЫ, НА РАШЭННЕ ЯКІХ НАКІРАВАНА РЭФОРМА
Галоўнай задачай Пракуратуры з’яўляецца так званы “агульны нагляд”, г.зн. нагляд за дакладным і аднастайным выкананнем законаў, указаў і іншых нарматыўных прававых актаў, што падмяняе ў значнай ступені функцыі судовай сістэмы.
Акрамя таго, у гэтай сферы юрысдыкцыя Пракуратуры абмяжоўваецца Міністэрствамі і ведамствамі, мясцовымі прадстаўнічымі, выканаўчымі і распарадчымі органамі, грамадскімі аб’яднаннямі, рэлігійнымі арганізацыямі і іншымі арганізацыямі, службовымі асобамі і іншымі грамадзянамі, у тым ліку індывідуальнымі прадпрымальнікамі. Ні Прэзідэнт, ні Савет Міністраў у сферу нагляду не трапляюць.
Згодна з дзеючым Законам, пракурор, пры ажыццяўленні сваіх паўнамоцтваў, незалежны. Аднак, улічваючы ролю Прэзідэнта ў прызначэнні і вызваленні ад пасады Генеральнага Пракурора ні пра якую незалежнасць не можа быць і гаворкі.
Злачыннае бяздзеянне органаў пракуратуры, іх непасрэдны ўдзел у палітычна матываваным пераследзе грамадзян з 2020 г. да гэтага часу служаць доказам таго, што існуючая сістэма органаў пракуратуры Рэспублікі Беларусь і тыя функцыі, якія імі ажыццяўляюцца, не апраўдалі сябе ў плане абароны правоў чалавека і грамадзяніна, забеспячэння інтарэсаў дзяржавы і грамадства ў цэлым і маюць патрэбу ў карэнным рэфармаванні.
АСНОЎНЫЯ МЭТЫ/ЗАДАЧЫ РЭФОРМЫ
Прыняцце новага закона аб пракуратуры, які адпавядае еўрапейскім стандартам, абумоўліваецца неабходнасцю ліквідацыі “ўсеўладдзя” пракуратуры і яе “татальнага” нагляду, а таксама вывядзеннем на якасна новы ўзровень судовай улады. Вельмі важна выпрацаваць новыя прававыя механізмы, якія забяспечаць дэмакратызацыю і незалежнасць пракуратуры.
На Пракуратуру Рэспублікі Беларусь будуць ускладацца чатыры асноўныя функцыі
– ажыццяўленне крымінальнага пераследу ў форме працэсуальнага кіраўніцтва дасудовым расследаваннем;
– падтрымання ў судзе дзяржаўнага абвінавачання па крымінальных справах;
– забеспячэнне ў межах кампетэнцыі абароны правоў і свабод грамадзян у форме нагляду за выкананнем законаў пры ажыццяўленні аператыўна-вышуковай дзейнасці і дасудовага расследавання, а таксама пры абмежаванні свабоды грамадзян у рамках крымінальнага працэсу і пры выкананні крымінальных пакаранняў;
– забеспячэнне ў межах кампетэнцыі рэалізацыі крымінальнай палітыкі дзяржавы.
Функцыя агульнага нагляду за выкананнем законаў, а таксама прадстаўніцтва ў грамадзянскіх справах будзе ліквідаваная.
КРОКІ ПА РЭАЛІЗАЦЫІ РЭФОРМЫ
Для ажыццяўлення рэформы неабходна будзе ажыццявіць наступныя захады.
- Змяненне статусу пракурора
Усе пракуроры, незалежна ад месца службы, будуць мець аднолькавы статус. Званні і класныя чыны прапануецца адмяніць. Разам з тым, захаваюцца адміністрацыйныя пасады ў рамках Генеральнай пракуратуры і асобных устаноў пракуратуры: кіраўнік установы, намеснік, начальнік аддзела (упраўлення).
Усе прэтэндэнты на працу ў пракуратуры, якія не маюць адпаведнага вопыту, павінны будуць прайсці папярэднюю падрыхтоўку і ацэньванне, а таксама стажыроўку пад кіраўніцтвам вопытнага настаўніка.
- Укараненне самакіравання пракурораў
Важнай адметнасцю новай пракуратуры будзе пракурорскае самакіраванне ў выглядзе сходаў пракурораў аж да рэспубліканскага з’езда пракурораў, на якім будзе фарміравацца Сойм пракурораў, як вышэйшы орган пракурорскага самакіравання, надзелены значным пералікам функцый.
Гэта будзе кадравая работа, у тым ліку конкурсны падбор пракурораў, іх першасная прафесійная падрыхтоўка, сістэматычнае павышэнне кваліфікацыі і атэстацыя, дысцыплінарная вытворчасць, а таксама гаспадарчае забеспячэнне органаў пракуратуры.
- Змяненне структуры органаў пракуратуры
Новая пракуратура будзе будавацца ў адпаведнасці з новай канцэпцыяй адміністрацыйна-тэрытарыяльнага дзялення. У яе склад будзе ўваходзіць:
А) Генеральная пракуратура, якую ўзначальвае Генеральны пракурор, з упраўленнямі і аддзеламі. Прадугледжана магчымасць стварэння пры ёй спецыялізаваных пракуратур (антыкарупцыйная пракуратура);
Б) павятовыя пракуратуры і пракуратура г. Мінска, якія ўзначальваюцца адпаведна пракурорам павета і пракурорам Мінска;
В) акруговыя пракуратуры, юрысдыкцыя якіх будзе распаўсюджвацца на некалькі грамад і адпавядаць юрысдыкцыі судовай акругі.
- Новы парадак прызначэння Генеральнага пракурора
Генеральны пракурор будзе прызначацца на пасаду і вызваляцца ад пасады Соймам Рэспублікі Беларусь. Адна і тая ж асоба не зможа займаць гэтую пасаду два тэрміны запар.
- Забеспячэнне незалежнасці пракурораў
У сваёй працэсуальнай дзейнасці пракурор будзе незалежны, у тым ліку ад свайго непасрэднага кіраўніцтва. Прызначэнне на пасаду, перавод у вышэйстаячую пракуратуру будзе здзяйсняцца выключна па выніках конкурсу. Любое спагнанне, у тым ліку звальненне ў парадку пакарання, будзе накладацца толькі праз дысцыплінарную вытворчасць, якая ажыццяўляецца спецыяльнай дысцыплінарнай камісіяй Сойму пракурораў. Накладанне спагнання або звальненне можна будзе абскардзіць у судзе.
ОРГАНЫ, ЯКІЯ ПРЫМАЮЦЬ РАШЭННІ
Сойм Рэспублікі Беларусь.
НАРМАТЫЎНЫЯ ПРАВАВЫЯ АКТЫ
– Закон Рэспублікі Беларусь “Аб пракуратуры”;
– Крымінальна-працэсуальны кодэкс Рэспублікі Беларусь;
– Крымінальна-выканаўчы кодэкс Рэспублікі Беларусь.
