Арганізацыя, адказная за распрацоўку
Рух “За свабоду”.
Кароткае апісанне
Бюджэты ўдзелу пачалі прымяняцца ў Бразіліі ў 1989 г. і шырока распаўсюдзіліся па амерыканскім кантыненце. За апошнія дзесяцігоддзі такая практыка ўкаранілася і ў Еўропе. У агульным выглядзе бюджэты ўдзелу ўяўляюць сабой форму рэалізацыі мясцовага самакіравання, спосаб прыняцця рашэнняў на мясцовым узроўні, у аснове якога ляжыць дыялог паміж грамадствам і мясцовай уладай, па выніках якога прымаюцца рашэнні па размеркаванні часткі сродкаў мясцовага бюджэту на фінансаванне праектаў, прапанаваных грамадзянамі і накіраваных на рашэнне пытанняў мясцовага значэння.
Рэалізуемыя на практыцы мадэлі бюджэтаў удзелу могуць прадугледжваць розную ступень уплыву і ўцягнутасці грамадзян, ад вызначэння расходаў часткі бюджэту адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі базавага ўзроўню з дапамогай прамога волевыяўлення грамадзян да грамадскага абмеркавання мясцовых бюджэтаў. Пры гэтым грамадскія абмеркаванні накіраваны на інфармаванне і вывучэнне грамадскай думкі, а іх вынікі маюць кансультатыўны або рэкамендацыйны характар.
Праектам рэформы прапануецца ўскласці на мясцовы прадстаўнічы орган адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі базавага ўзроўню прыняцце рашэння аб укараненні Бюджэту грамадзянскага ўдзелу, вызначэнне мадэлі, распрацоўку і зацвярджэнне Палажэння аб Бюджэце грамадзянскага ўдзелу.
Праблемы, на вырашэнне якіх накіравана рэформа
У беларускім заканадаўстве паняцце бюджэтаў грамадзянскага ўдзелу адсутнічае. Аднак неабходна адзначыць, што ў 2023 г. з прыняццем змяненняў у Закон “Аб мясцовым кіраванні і самакіраванні ў Рэспубліцы Беларусь” уведзены новы артыкул 36-1 – Грамадзянскія ініцыятывы. Заканадавец вызначыў грамадзянскія ініцыятывы як мерапрыемствы, накіраваныя на паляпшэнне якасці жыцця насельніцтва, якое пражывае на тэрыторыі адпаведнай адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі або яе часткі. Пры гэтым ініцыятарамі рэалізацыі грамадзянскіх ініцыятыў маюць права выступаць грамадзяне, якія дасягнулі 18 гадоў і пастаянна пражываюць на тэрыторыі адпаведнай адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі або яе часткі. Але прапісаны парадак рэалізацыі і прыняцця рашэнняў аб ініцыятывах, вартых фінансавання з мясцовага бюджэту, не дазваляе казаць аб укараненні ў заканадаўства бюджэтаў грамадзянскага ўдзелу ў іх класічным разуменні.
Такім чынам, укараненне ў нацыянальнае заканадаўства бюджэтаў грамадзянскага ўдзелу накіравана на вырашэнне наступных праблем:
- Наяўнасць прабелу ў заканадаўстве, які не дазваляе грамадзянам у поўным аб’ёме рэалізоўваць сваё права на ўдзел у мясцовым самакіраванні.
- Адсутнасць празрыстых механізмаў прыняцця рашэнняў. Адхіленасць грамадзян ад бюджэтнага працэсу не дазваляе зразумець логіку працэсу прыняцця рашэнняў, а таксама прапанаваць свае варыянты размеркавання сродкаў часткі мясцовага бюджэту пры яго складанні на наступны перыяд.
- Нізкі ўзровень інфармаванасці грамадзян, як следства нежадання давядзення да грамадзян інфармацыі аб стане спраў у рэгіёне. Дасведчанасць аб лакальных новаўвядзеннях павялічвае ўзровень даверу насельніцтва да ўлады.
- Адсутнасць інструментаў уплыву на мясцовыя бюджэты, удзелу ў размеркаванні сродкаў і магчымасці прыарытэзацыі мясцовых праблем з дапамогай прамога волевыяўлення.
- Адсутнасць канструктыўнай камунікацыі паміж грамадзянамі і ўладай. Праблемы і прыярытэты ў кожным населеным пункце могуць быць вельмі рознымі. Нават у розных мікрараёнах аднаго горада патрэбнасці жыхароў будуць адрознівацца. Адных непакоіць экалогія, іншых пытанні адукацыі, а для трэціх актуальныя праблемы добраўпарадкавання. Бюджэты ўдзелу дапамагаюць даносіць гэтую інфармацыю да ўладаў і выкараняць недахопы. Чыноўнікі бачаць патрэбнасці грамадзян у фармаце канкрэтных прапаноў і лепш разумеюць праблемы, якія хвалююць грамадства.
- Незацікаўленасць улады ў развіцці грамадзянскай супольнасці. Удзел у рэалізацыі праектаў праз бюджэты ўдзелу адкрывае магчымасці знаёмства адзін з адным найбольш актыўных гараджан. Разам яны распрацоўваюць і абмяркоўваюць праекты, вучацца весці дыялог і дыскусію, аргументуюць сваю пазіцыю, шукаюць і знаходзяць кампрамісы. Так бюджэты ўдзелу спрыяюць наладжванню гарызантальнай камунікацыі і пабудове лакальных супольнасцяў.
Асноўныя мэты/задачы рэформы
Ключавой мэтай рэформы з’яўляецца ўкараненне новай формы ўдзелу грамадзян у рэалізацыі мясцовага самакіравання шляхам выкарыстання эфектыўнага метаду размеркавання часткі мясцовага бюджэту для вырашэння пытанняў лакальнага значэння.
Задачамі рэформы з’яўляюцца:
– уцягванне грамадзян у працэс планавання развіцця тэрыторый па месцы пражывання;
– развіццё ініцыятыўнасці грамадзян;
– павышэнне інфармаванасці грамадзян;
– празрыстасць бюджэтнага працэсу на мясцовым узроўні;
– рост даверу да мясцовай улады.
Крокі па рэалізацыі рэформы
Для ўкаранення бюджэтаў грамадзянскага ўдзелу прапануецца скарыстацца падыходам “знізу ўверх”, пры якім працэдурныя пытанні не рэгламентуюцца агульнанацыянальным заканадаўствам. Мясцовыя органы ўлады на ўзроўні заканадаўства надзяляюцца паўнамоцтвамі самастойна ініцыяваць укараненне бюджэтаў грамадзянскага ўдзелу, рыхтаваць нарматыўна-прававую базу і адміністраваць працэс.
Такім чынам, для практычнага ўкаранення бюджэтаў грамадзянскага ўдзелу неабходна:
- Унесці ў заканадаўства аб мясцовым самакіраванні норму аб надзяленні мясцовых прадстаўнічых органаў самакіравання правам ініцыявання ўкаранення бюджэтаў грамадзянскага ўдзелу
- Распрацаваць і прыняць тыпавое Палажэнне “Аб бюджэтах грамадзянскага ўдзелу”, якое будзе служыць базай для распрацоўкі лакальных нарматыўна-прававых актаў і павінна прадугледжваць наступныя захады:
– Выдзяленне сродкаў з бюджэту. На гэтым этапе мясцовы орган улады прымае рашэнне аб аб’ёме і крыніцах фінансавання на рэалізацыю ініцыятыў грамадзян, вызначае асноўныя правілы падачы праектаў і ўдзел грамадзян у сходах і галасаваннях.
– Правядзенне інфармацыйнай кампаніі. Пасля прыняцця рашэння ўладамі аб стварэнні бюджэту грамадзянскага ўдзелу важна інфармаваць аб гэтым гараджан, а таксама аб парадку падачы праектных заявак, удзелу ў сходах і галасаваннях.
– Падача праектных прапаноў ад грамадзян. У праектных прапановах грамадзяне падрабязна апісваюць сваю ініцыятыву і меркаваныя выдаткі на яе рэалізацыю.
– Праверку праектных прапаноў экспертамі. Гэта абавязковы этап, паколькі любая прапанова павінна адпавядаць пэўным патрабаванням. Упаўнаважаныя супрацоўнікі (камісія) ацэньваюць ступень адпаведнасці прадстаўленых ініцыятыў устаноўленым правілам. Прапанова можа быць прынята, абгрунтавана адхілена або адпраўлена на дапрацоўку.
– Правядзенне прэзентацыі праектных прапаноў. Аўтары прадстаўляюць грамадскасці сваю ініцыятыву. Чым больш людзей змогуць атрымаць рэальную карысць ад праекта, тым вышэйшыя шанцы на перамогу. Прэзентацыі праводзяцца ў розных фарматах: вочна на сустрэчы гараджан, у рэжыме анлайн, пісьмова, вусна, для шырокай публікі або ў працоўных групах і г.д.
– Галасаванне. З прапанаваных грамадзянамі праектаў выбіраюць пераможцаў. Пры гэтым правам голасу надзелены ўсе грамадзяне адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі, якія маюць права голасу на мясцовых выбарах.
– Уключэнне праектаў у мясцовы бюджэт. Па выніках галасавання мясцовы орган улады ўключае праекты-пераможцы ў план мерапрыемстваў на год і ў бюджэтны каштарыс.
Органы, якія прымаюць рашэнні
Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь
Урад Рэспублікі Беларусь
Мясцовыя прадстаўнічыя органы адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак базавага ўзроўню.
Нарматыўна-прававыя акты
Закон “Аб мясцовым самакіраванні”
Палажэнне “Аб бюджэтах грамадзянскага ўдзелу”.
