Арганізацыя, адказная за распрацоўку праекта рэформы:
Аб’яднаная Грамадзянская партыя, цэнтр “Еўрапейскі дыялог”.
Рэзюме
Распрацоўка праекта закона “Аб паліцыі” выклікана неабходнасцю радыкальнай змены падыходаў да дзейнасці органаў унутраных спраў, іх выкарыстанні, камплектаванні, навучанні, матэрыяльна-тэхнічнаму забеспячэнні і іншым аспектам функцыянавання праваахоўных органаў.
Міліцыя Беларусі пасля распаду былога СССР у амаль нязменнай форме захавала функцыю палітычнага вышуку і пераследу іншадумцаў. Распачатая ў пачатку 90-х гадоў рэформа па дэмакратызацыі беларускай міліцыі была згорнута пасля прыходу да ўлады Аляксандра Лукашэнкі.
Цяперашняя беларуская міліцыя характарызуецца: высокім узроўнем карупцыі, “тэлефонным” правам, выкарыстаннем практычна ўсіх падраздзяленняў і супрацоўнікаў органаў унутраных спраў і ваенных супрацоўнікаў Унутраных войскаў МУС да рэалізацыі палітычных рэпрэсій у краіне, нізкі ўзровень кампетэнтнасці супрацоўнікаў (звальненне кваліфікаванага персаналу і прыём новых па прынцыпу лаяльнасці, а не кампетэнтнасці), вельмі нізкі ўзровень даверу з боку насельніцтва, а таксама ускладання на органы ўнутраных спраў шэрагу незвычайных функцый з мэтай пабудаваць у Беларусі “паліцэйскую” дзяржаву.
Прыняцце закона стане першым крокам у рэфармаванні сістэмы Міністэрства ўнутраных спраў і пераўтварэння яго з карна-рэпрэсіўнага органа ў руках уладаў у сэрвісную структуру, якая забяспечвае бяспеку насельніцтва Беларусі.
Праблемы, на рашэнне якіх накіравана рэформа
Рэформа органаў унутраных спраў накіравана на карэнныя змены ролі праваахоўных органаў у дэмакратычным Беларусі. Стварэнне паліцыі павінна змяніць сваё стаўленне да супрацоўнікаў праваахоўных органаў, умацаваць аўтарытэт і ступень даверу насельніцтва да іх.
Па-першае, у сучаснай Беларусі існуе вялікая праблема з законнасцю і практычнай рэалізацыяй прынцыпаў роўнасці ўсіх перад законам і непазбежнасці пакарання за здзейсненыя злачынствы і правапарушэнні.
Нягледзячы на наяўнасць заканадаўчых норм, у рэальнасці іх прымяненне часта аказваецца неэфектыўным. Дыктатарскі рэжым, палітычныя рэпрэсіі адносна велізарнай часткі беларускага грамадства, сумна вядомае “часам не да законаў” у апошнія гады парадзіла страх у грамадстве перад супрацоўнікамі праваахоўных органаў і, як вынік, вельмі нізкі давер да іх .
Стварэнне паліцыі, карэннае рэфармаванне праваахоўных органаў і змена іх ролі ў дзяржаве заклікана вярнуць веру ў законнасць і справядлівасць, а таксама у здольнасць улады забяспечваць спакой і правапарадку дэмакратычнымі, а не карнымі спосабамі.
Па-другое, праблема непразрыстасці і непадсправаздачнасці праваахоўных структур грамадзянскай супольнасці.
Увядзенне грамадскага кантролю над працай паліцыі забяспечыць празрыстасць яе працы, а ўвядзенне простых і зразумелых крытэрыяў ацэнкі працы – яе эфектыўнасць.
Трэцяя праблема заключаецца ў недастатковай мабільнасці, тэхнічным абсталяванні і ідэалагічна арыентаванай сістэме падрыхтоўкі супрацоўнікаў органаў унутраных спраў.
Састарэлыя тэхнічныя сродкі і інфармацыйныя сістэмы, санкцыйныя абмежаванні на ўзбраенне, экіпіроўку і сучасныя тэхналогіі, “палачная” сістэма ацэнкі дзейнасці падраздзяленняў, поўная арыентацыя на расійскі вопыт і іншыя негатыўныя з’явы, у тым ліку кадравая палітыка, істотна паўплывалі на эфектыўнасць органаў унутраных спраў пасля 2020 года г. (акрамя палітычнага пераследу іншадумцаў).
Рэформа МУС, супрацоўніцтва з паліцэйскімі органамі дэмакратычных дзяржаў, уцягнутасць у працу міжнародных структур і ініцыятыў паліцэйскай тэматыцы у спалучэнні з новай кадравай палітыкай павінна ў кароткія тэрміны паўплываць на рашэнне гэтай праблемы.
Такім чынам, закон “Аб паліцыі” будзе служыць асновай для рэформы МУС, закладзе аснову для рашэння ключавых праблем у галіне забеспячэння законнасці і правапарадку, абароны канстытуцыйных правоў і свабод насельніцтва Беларусі.
Мэта і асноўныя задачы рэформы
Асноўнай мэтай прыняцця закона “Аб паліцыі” з’яўляецца стварэнне паліцыі як сучаснага, эфектыўнага і адказваючага дэмакратычным прынцыпам элемента сістэмы забеспячэння бяспекі Беларусі.
Для рэалізацыі гэтай мэты закон ставіць перад сабой некалькі асноўных задач.
- Заканадаўча замацаваць прававыя і арганізацыйныя асновы дзейнасці паліцыі, а таксама закласці аснову для будучага рэфармавання ўсёй праваахоўнай сістэмы дэмакратычнай Беларусі.
- Заканадаўча выключыць магчымасці выкарыстання паліцыі ў палітычных мэтах і барацьбе за ўладу.
- Рэфармаваць структуру МУС з выключэннем нехарактэрных паліцэйскім органам функцый.
Вынікам структурных змяненняў у сістэме МУС стане значнае скарачэнне колькасці органаў унутраных спраў, паляпшэнне іх тэхнічнага і матэрыяльнага забеспячэння. Змены ў сістэме камплектавання, навучання, перападрыхтоўкі, матэрыяльнага забеспячэння і сацыяльнай абароненасці супрацоўнікаў павінны ўзвысіць матывацыю моладзі да праходжання службы ў паліцыі дэмакратычнай Беларусі.
Такім чынам, рэалізацыя мэты і асноўных задач закона “Аб паліцыі” дазволіць пачаць структурныя змены ролі праваахоўных органаў у дэмакратычнай Беларусі, забяспечыць парадак і законнасць у краіне, выключыць магчымасць выкарыстання паліцыі ў палітычных мэтах, а таксама ўмацаваць давер насельніцтва да дзейнасці праваахоўных органаў і новай дэмакратычнай улады ў цэлым.
Крокі па рэалізацыі рэформы
Паліцыя дэмакратычнай Беларусі павінна з самага моманту свайго стварэння рэзка адрознівацца ад лукашэнкаўскай міліцыі па ўсіх асноўных параметрах: ад знешняга выгляду і экіпіроўкі паліцэйскіх да структуры кіравання і крытэрыяў эфектыўнасці падраздзяленняў.
Стварэнне паліцыі дэмакратычнай Беларусі патрабуе рэалізацыі шэрагу паслядоўных і старанна спланаваных крокаў:
- Распрацаваць і прыняць неабходную заканадаўчую базу, у тым ліку закон “Аб паліцыі” і іншыя законы ў праваахоўчай сферы (аб аператыўна-вышуковай дзейнасці, аб унутраных войсках МУС, аб ахоўнай дзейнасці і г.д. .);
- Прывесці структуру і штатную колькасць МУС у адпаведнасці з прынятым законам “Аб паліцыі” з адначасовым правядзеннем люстрацыі дзеючых супрацоўнікаў МУС (у адпаведнасці са спецыяльным законам);
- Здзейсніць іншыя прадугледжаныя законам “Аб паліцыі” мерапрыемствы (рэчавае, матэрыяльна-тэхнічнае, сацыяльнае і іншыя віды забеспячэння);
- Правесці інфармацыйныя кампаніі, накіраваныя на прыцягненне моладзі на службу ў паліцыю і паліцэйскія ўстановы адукацыі (рэформа сістэмы камплектавання, навучання, перападрыхтоўкі і павышэння кваліфікацыі паліцэйскіх у дадзеным дакуменце не разглядаецца);
- Арганізаваць шырокамаштабнае міжнароднае супрацоўніцтва з паліцэйскімі органамі краін ЕС і іншых дэмакратычных краін, а таксама абмен дадзенымі з інфармацыйных сістэм паліцыі Беларусі з інфармацыйнымі сістэмамі еўрапейскіх дзяржаў і паліцэйскіх арганізацый (Еўрапол, Еўрадак і іншымі);
- Арганізаваць сістэму грамадскага кантролю за дзейнасцю паліцыі і выпрацаваць крытэрыі адзнакі эфектыўнасці паліцыі;
- Укараніць сістэму “Электронная паліцыя Беларусі” (E-Police), якая будзе ўяўляць сабой комплекс тэхнічных сродкаў, якія даюць магчымасць значна павысіць эфектыўнасць работы і каардынацыю паліцэйскіх органаў, а таксама забяспечыць камунікацыю і зваротную сувязь з насельніцтвам;
- Ажыццявіць іншыя мерапрыемствы, неабходныя для функцыянавання паліцыі.
Разам з тым, немагчыма зараз разглядаць стварэнне паліцыі ў адрыве ад агульнага разумення структуры будучай праваахоўнай сістэмы дэмакратычнай Беларусі.
Грувасткаць і шматфункцыянальнасць цяперашняй сістэмы МУС патрабуе ўзважаных падыходаў да яго рэфармавання, а таксама дбайнага экспертнага і грамадскага абмеркавання месца кожнай яго складаючай часткі ў будучай структуры МУС.
У сувязі з гэтым патрабуецца глыбокае вывучэнне вопыту рэфармавання сістэмы МУС іншых постсавецкіх краін, а таксама органаў паліцыі ў дэмакратычных дзяржавах з найменшай крымінагеннай абстаноўкай і найвышэйшым працэнтам даверу насельніцтва да мясцовых праваахоўных органаў. Немалаважную ролю таксама павінны адыгрываць суадноснасць іх тэрыторыі і колькасці насельніцтва з аналагічнымі паказчыкамі Рэспублікі Беларусь.
Напрыклад, рэформа некаторых падраздзяленняў цяперашняй міліцыі грамадскай бяспекі (патрульна-паставая служба, ДАІ, падраздзяленні дэпартамента аховы) можа праходзіць па розных галінах развіцця.
Так, у залежнасці ад прынятага рашэння, названыя падраздзяленні міліцыі грамадскай бяспекі могуць быць рэфармаваны ў адносна цэнтралізаваную Патрульную паліцыю (вопыт Грузіі, ЗША, часткова Украіны) або іх функцыі перададзены Муніцыпальнай паліцыі (вопыт Аўстрыі, Польшчы, Румыніі і інш.), якая будзе ажыццяўляць паўнамоцтвы ў межах сваёй адзінкі мясцовага самакіравання.
Альтэрнатыўныя пункты гледжання могуць мець месца і ў адносінах да іншых падраздзяленняў МУС, у прыватнасці, Унутраных войскаў МУС. Рэформа УВ таксама можа ісці або па шляху стварэння Нацыянальнай гвардыі (двайное падпарадкаванне пераважна Міністэрству абароны, вопыт ЗША) або Жандармерыі (двайное падпарадкаванне пераважна МУС, вопыт Францыі).
Відавочна, што ў Законе “Аб паліцыі” павінны быць дакладна рэгламентаваныя паўнамоцтвы ўсіх падраздзяленняў паліцыі, парадак іх камплектавання, навучання і праходжання службы.
Разам з тым, уяўляецца неабходным ліквідаваць падраздзяленні МУС, якія найбольш актыўна ўдзельнічалі ў палітычных рэпрэсіях супраць беларускага народа. Да такіх падраздзяленняў можна аднесці падраздзяленні ГУБАЗіК і АМАП, а таксама падраздзяленні ідэалагічнай работы.
Функцыі Дэпартамента аховы МУС прапануецца перадаць падраздзяленням Патрульнай або Муніцыпальнай паліцыі ў залежнасці ад прынятага рашэння.
Акрамя таго, прапануецца выключэнне з сістэмы МУС Дэпартамента выканання пакаранняў і падпарадкаваных падраздзяленняў з перадачай функцый іншаму органу дзяржаўнага кіравання ў залежнасці ад прынятага рашэння.
З улікам еўрапейскага вопыту (Грэцыя, Швецыя) і выкананнем спецыфічных функцый Дэпартамент па грамадзянстве і міграцыі МУС можа быць пераўтвораны ў самастойны орган дзяржаўнага кіравання, падпарадкаваны непасрэдна Ураду Беларусі.
У цэлым у працэсе работы над праектам павінны быць перагледжаны функцыі і структура ўсіх органаў і падраздзяленняў цяперашняй сістэмы МУС Беларусі.
Органы, якія прымаюць рашэнні
Ключавую ролю ў прыняцці рашэнняў па рэалізацыі рэформы будуць адыгрываць Урад Рэспублікі Беларусь, рэфармаваны цэнтральны апарат МУС і прэфектуры паліцыі (умоўная рабочая назва).
У якасці антыкарупцыйнай меры мяркуецца, што колькасць і межы паліцэйскіх прэфектур не павінны супадаць з колькасцю і адміністрацыйнымі межамі новых адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак Беларусі (пры ўмове, што не будзе прынятая прапанова аб стварэнні Муніцыпальнай паліцыі).
Эфектыўная работа гэтых органаў і іх узаемадзеянне забяспечаць паспяховую рэалізацыю рэформы органаў унутраных спраў.
Нарматыўныя прававыя акты
Стварэнне паліцыі дэмакратычнай Беларусі патрабуе распрацоўкі і прыняцця вялікай колькасці законаў і іншых нарматыўных прававых актаў, якія будуць рэгуляваць яе дзейнасць, паўнамоцтвы і парадак узаемадзеяння з іншымі сілавымі структурамі, дзяржаўнымі органамі і грамадскімі арганізацыямі.
- Закон “Аб паліцыі”
Асноўным нарматыўным прававым актам, які рэгулюе дзейнасць паліцыі, стане Закон “Аб паліцыі”. У гэтым законе будуць прапісаны:
асноўныя задачы і прынцыпы дзейнасці паліцыі;
сістэма паліцыі;
абавязкі і правы паліцыі і супрацоўнікаў паліцыі;
парадак прымянення і выкарыстання супрацоўнікамі паліцыі фізічнай сілы, спецыяльных сродкаў і зброі;
умовы і парадак выкарыстання падраздзяленняў паліцыі падчас правядзення масавых мерапрыемстваў, у тым ліку палітычнага характару;
парадак і крыніцы фінансавання, а таксама матэрыяльна-тэхнічнага забеспячэння падраздзяленняў паліцыі;
гарантыі прававой і сацыяльнай абароны супрацоўнікаў паліцыі;
парадак кантролю за дзейнасцю паліцыі (у тым ліку грамадскі кантроль) і крытэрыі ацэнкі эфектыўнасці дзейнасці паліцыі;
іншыя палажэнні, неабходныя для функцыянавання паліцыі, а таксама для ўступлення закона ў сілу.
- Падлягаюць прыняццю або змене шэраг іншых законаў у праваахоўнай сферы (законы “Аб аператыўна-вышуковай дзейнасці”, “Аб ахоўнай дзейнасці”, “Аб удзеле грамадзян у ахове грамадскага парадку”, “Аб асновах дзейнасці па прафілактыцы правапарушэнняў”, “Аб прафілактыцы хатняга гвалту” і іншыя);
- Шэраг Пастаноў Урада Рэспублікі Беларусь па пытаннях, звязаных з функцыянаваннем паліцыі (зацвярджэнне парадку праходжання службы ў паліцыі, формы адзення, спецыяльных званняў і знакаў адрознення, парадку забеспячэння паліцыі рознымі відамі забеспячэння і многіх іншых).
- Пастановы МУС па пытаннях, аднесеных да яго кампетэнцыі.
- Рашэнні адзінак мясцовага самакіравання па пытаннях, аднесеных да іх кампетэнцыі (размяшчэнне органаў паліцыі, выдзяленне зямельных участкаў пад аб’екты паліцыі, пытанні камунальнай гаспадаркі і г.д.).
- Міжнародныя дагаворы і пагадненні
Перагляду падлягаюць усе міжнародныя дагаворы Рэспублікі Беларусь і міжведамасныя пагадненні ў праваахоўнай сферы, асабліва тыя, якія датычацца ўзаемадзеяння ў рамках СНД, Саюзнай дзяржавы, ЕАЭС і іншых, а таксама двухбаковыя пагадненні з Расійскай Федэрацыяй.
Неабходна таксама правесці работу па заключэнні міжнародных дагавораў у праваахоўнай сферы з краінамі ЕС і іншымі дэмакратычнымі краінамі і арганізацыямі, а таксама па імплементацыі еўрапейскіх норм і стандартаў у нарматыўныя прававыя акты Беларусі
